Urlop macierzyński – Wszystko, co musisz wiedzieć

Wstęp

Co to jest urlop macierzyński?

Urlop macierzyński to czas wolny od pracy, który przysługuje kobiecie po urodzeniu dziecka. Jego głównym celem jest umożliwienie młodej mamie odpoczynku po porodzie oraz zapewnienie opieki nad noworodkiem w pierwszych, najważniejszych tygodniach życia. W tym czasie kobieta otrzymuje zasiłek macierzyński i nie może być zwolniona z pracy. To jedno z podstawowych uprawnień przysługujących pracującym kobietom w Polsce.

Kto ma prawo do urlopu macierzyńskiego?

Do urlopu macierzyńskiego mają prawo kobiety zatrudnione na podstawie umowy o pracę, niezależnie od stażu pracy czy wymiaru etatu. W praktyce oznacza to, że nawet jeśli ktoś rozpoczął pracę niedługo przed porodem, nadal przysługuje mu pełne prawo do urlopu. W określonych przypadkach z urlopu macierzyńskiego lub zasiłku macierzyńskiego mogą skorzystać również osoby prowadzące działalność gospodarczą, pracujące na umowach cywilnoprawnych lub objęte dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym.

Jakie są podstawy prawne regulujące urlop macierzyński w Polsce?

Urlop macierzyński jest uregulowany przede wszystkim w Kodeksie pracy – w Dziale VIII, który dotyczy uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem. Poza Kodeksem pracy, szczegółowe zasady wypłaty zasiłku macierzyńskiego określa także ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Przepisy te precyzują m.in. długość urlopu, sposób jego naliczania oraz warunki, jakie należy spełnić, by z niego skorzystać.

Stwórz swoje CV już teraz!

Kliknij tutaj i stwórz swoje CV

Wymiar urlopu macierzyńskiego

Ile trwa urlop macierzyński?

Wymiar urlopu macierzyńskiego jest uzależniony od liczby dzieci urodzonych podczas jednego porodu. Podstawowy czas trwania urlopu wynosi od 20 do 37 tygodni. To ustawowy okres, który przysługuje matce w pełnym wymiarze i nie jest zależny od stażu pracy czy rodzaju umowy.

Urlop macierzyński ile trwa przy urodzeniu jednego dziecka

W przypadku urodzenia jednego dziecka, kobieta ma prawo do 20 tygodni urlopu macierzyńskiego. Z tego minimum 14 tygodni musi wykorzystać sama matka. Pozostałą część (czyli maksymalnie 6 tygodni) może – po porodzie – przekazać ojcu dziecka, jeśli ten spełnia warunki do jego przejęcia, np. jest zatrudniony na umowie o pracę.

Urlop macierzyński przy ciąży mnogiej

Jeśli podczas porodu urodzi się więcej niż jedno dziecko, urlop automatycznie się wydłuża:

• 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci,

• 33 tygodnie – trojga dzieci,

• 35 tygodni – czworga dzieci,

• 37 tygodni – pięciorga i więcej dzieci.

Wymiar ten obejmuje cały okres, jaki przysługuje matce po porodzie i działa na takich samych zasadach jak przy pojedynczym dziecku – część urlopu może zostać przekazana ojcu dziecka po wykorzystaniu przez matkę 14 tygodni.

Możliwość skrócenia urlopu

Chociaż urlop macierzyński jest prawem, a nie obowiązkiem, to jego minimalna długość wynosi 14 tygodni. Po ich upływie matka może – jeśli chce wrócić wcześniej do pracy – zrezygnować z dalszej części urlopu, pod warunkiem że ojciec dziecka przejmie jego niewykorzystaną część. Wymaga to jednak złożenia stosownych wniosków przez obojga rodziców i zgody pracodawcy.

Jeśli zdecydowałaś się na krótszy urlop, sprawdź jak napisać dobre CV!

Warunki przyznania urlopu macierzyńskiego

Kiedy można rozpocząć urlop macierzyński?

Urlop macierzyński można rozpocząć jeszcze przed porodem – maksymalnie na 6 tygodni przed przewidywaną datą porodu, na podstawie zaświadczenia lekarskiego. Jeśli kobieta nie zdecyduje się na skorzystanie z tego prawa, cały przysługujący jej urlop rozpocznie się automatycznie z dniem urodzenia dziecka. W praktyce wiele przyszłych mam wybiera wcześniejszy urlop, aby móc odpocząć i przygotować się na przyjście dziecka na świat.

Czy urlop macierzyński przysługuje przy umowie o pracę, zleceniu i działalności gospodarczej?

Urlop macierzyński jako taki przysługuje tylko osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, ponieważ jest to uprawnienie wynikające z Kodeksu pracy. Kobieta musi być objęta ubezpieczeniem chorobowym w dniu porodu lub rozpoczęcia urlopu.

W przypadku umowy zlecenia czy działalności gospodarczej, prawo do samego urlopu macierzyńskiego nie istnieje w sensie prawnym, ale możliwe jest pobieranie zasiłku macierzyńskiego, o ile osoba ta opłacała dobrowolne ubezpieczenie chorobowe przez odpowiedni okres (minimum 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia przed porodem). Wówczas kobieta nie musi formalnie "iść na urlop", ale ma prawo do świadczenia finansowego w okresie opieki nad dzieckiem.

Dokumenty wymagane do uzyskania urlopu macierzyńskiego

Aby uzyskać urlop macierzyński, należy złożyć w miejscu pracy prosty wniosek o urlop macierzyński, w którym wskazana będzie data jego rozpoczęcia. Do wniosku dołącza się:

• akt urodzenia dziecka – jeśli urlop rozpoczyna się po porodzie,

• zaświadczenie lekarskie o przewidywanej dacie porodu – jeśli urlop ma się rozpocząć wcześniej,

• w razie potrzeby – wniosek o rezygnację z części urlopu na rzecz ojca dziecka (złożony przez oboje rodziców).

W przypadku prowadzących działalność gospodarczą lub wykonujących zlecenie, dokumenty składa się w ZUS (lub do odpowiedniego płatnika składek) i są to m.in. formularz Z-3b, akt urodzenia dziecka oraz zaświadczenia potwierdzające podleganie ubezpieczeniu chorobowemu.

Wynagrodzenie w trakcie urlopu macierzyńskiego

Jak obliczane jest wynagrodzenie podczas urlopu?

W trakcie urlopu macierzyńskiego pracownica nie otrzymuje standardowego wynagrodzenia od pracodawcy, ale przysługuje jej zasiłek macierzyński, wypłacany przez ZUS (lub przez pracodawcę, jeśli jest płatnikiem zasiłków). Wysokość tego świadczenia zależy od średniego wynagrodzenia brutto, jakie kobieta otrzymywała w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed rozpoczęciem urlopu. Do podstawy zasiłku wlicza się nie tylko pensję zasadniczą, ale również premie, dodatki i inne składniki wynagrodzenia, o ile są regularne.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego

Wysokość zasiłku zależy od tego, czy kobieta decyduje się tylko na urlop macierzyński, czy także na urlop rodzicielski. Standardowo:

1. 100% podstawy wynagrodzenia przysługuje za okres urlopu macierzyńskiego (czyli pierwsze 20–37 tygodni, w zależności od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie)

2. 70% podstawy wynagrodzenia przysługuje za okres urlopu rodzicielskiego, jeśli wniosek o jego udzielenie zostanie złożony w późniejszym terminie.

Opcje wypłaty świadczenia – 80% lub 100% wynagrodzenia

Pracownica może zdecydować się na łączne złożenie wniosku o urlop macierzyński i rodzicielski w ciągu 21 dni od porodu. W takim przypadku ZUS wypłaca zasiłek w stałej wysokości 81,5% podstawy wymiaru przez cały okres trwania obu urlopów (czyli do łącznie 52 tygodni przy jednym dziecku).

Jeśli jednak kobieta zdecyduje się najpierw tylko na urlop macierzyński, a później z osobnym wnioskiem wystąpi o urlop rodzicielski, wówczas otrzyma:

• 100% wynagrodzenia za okres urlopu macierzyńskiego,

• 70% wynagrodzenia za urlop rodzicielski.

Wybór sposobu wypłaty warto przemyśleć – opcja 81,5% daje stabilność i może być wygodna dla osób planujących pełny rok opieki nad dzieckiem, natomiast wariant 100% + 70% może być korzystniejszy, jeśli nie planuje się wykorzystać całego urlopu rodzicielskiego.

Stwórz CV, które Cię wyróżni!

Stwórz CV

Urlop macierzyński a inne urlopy związane z rodzicielstwem

Urlop rodzicielski – czym się różni od macierzyńskiego?

Urlop rodzicielski to odrębny, płatny urlop, który przysługuje zaraz po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Może z niego skorzystać zarówno matka, jak i ojciec dziecka – razem lub osobno, w częściach lub jednorazowo. Główna różnica polega na tym, że urlop macierzyński przysługuje wyłącznie matce (lub częściowo ojcu, jeśli przejmie jego część), natomiast urlop rodzicielski mogą dzielić między sobą oboje rodzice.

W przypadku urodzenia jednego dziecka wymiar urlopu rodzicielskiego wynosi 41 tygodni, a przy ciążach mnogich – 43 tygodnie. Wniosek o jego udzielenie można złożyć razem z wnioskiem o urlop macierzyński lub osobno – w tym drugim przypadku wysokość zasiłku będzie niższa (70%).

Urlop ojcowski – kiedy może być wykorzystany?

Urlop ojcowski to dodatkowe 2 tygodnie urlopu przysługujące wyłącznie ojcu dziecka, niezależnie od tego, czy matka korzysta z innych urlopów rodzicielskich. Można go wykorzystać do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia, w jednej lub dwóch częściach (po tygodniu każda). Urlop ojcowski jest w pełni płatny – ZUS wypłaca zasiłek w wysokości 100% podstawy wynagrodzenia.

Wniosek o urlop ojcowski należy złożyć u pracodawcy co najmniej 7 dni przed planowanym terminem rozpoczęcia urlopu.

Urlop wychowawczy – co warto wiedzieć?

Urlop wychowawczy to urlop bezpłatny, który umożliwia rodzicom sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem po zakończeniu płatnych urlopów związanych z rodzicielstwem. Przysługuje pracownikowi zatrudnionemu co najmniej 6 miesięcy (łącznie, nieprzerwanie) i można z niego skorzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.

Łączny wymiar urlopu wychowawczego to do 36 miesięcy, z czego 1 miesiąc jest zarezerwowany wyłącznie dla drugiego rodzica – oznacza to, że np. matka nie może wykorzystać całych 36 miesięcy sama. Urlop ten może być podzielony na maksymalnie 5 części i wykorzystywany elastycznie, np. po powrocie do pracy na część etatu.

Praca w trakcie urlopu macierzyńskiego

Czy można pracować na urlopie macierzyńskim?

W trakcie urlopu macierzyńskiego pracownica powinna osobiście sprawować opiekę nad dzieckiem – to warunek pobierania zasiłku. Praca zawodowa w tym czasie, szczególnie na etacie, nie jest dopuszczalna. Wyjątkiem może być sytuacja, gdy po 14 tygodniach urlopu matka przekaże jego część ojcu – wtedy może wrócić do pracy.

Praca na część etatu i pobieranie świadczeń

Możliwość łączenia pracy z pobieraniem zasiłku pojawia się dopiero na urlopie rodzicielskim. Wtedy można podjąć pracę na część etatu, a zasiłek będzie wypłacany w pomniejszonej proporcji – np. przy pracy na pół etatu otrzymujemy 50% zasiłku. Należy to wcześniej zgłosić pracodawcy i ZUS.

Powrót do pracy po urlopie macierzyńskim

Jakie prawa ma kobieta wracająca do pracy?

Po zakończeniu urlopu macierzyńskiego (lub rodzicielskiego), pracownica ma prawo wrócić do tego samego stanowiska lub – jeśli to niemożliwe – do stanowiska równorzędnego z takim samym wynagrodzeniem. Pracodawca nie może jej tego prawa ograniczyć ani warunkować.

Ochrona przed zwolnieniem

Kobieta wracająca z urlopu macierzyńskiego objęta jest ochroną przed zwolnieniem. Pracodawca nie może rozwiązać z nią umowy przez okres trwania urlopu, a także bezpośrednio po powrocie – wyjątkiem są sytuacje, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające zwolnienie dyscyplinarne lub firma ogłasza upadłość lub likwidację.

Elastyczne formy pracy po urlopie macierzyńskim

Po powrocie z urlopu rodzic może zawnioskować o obniżenie etatu (np. z pełnego na ¾) – pracodawca musi się na to zgodzić przez okres do ukończenia przez dziecko 6 lat. Można też wnioskować o pracę zdalną, elastyczne godziny lub indywidualny rozkład czasu pracy, jeżeli charakter stanowiska na to pozwala.

Wracasz do pracy do dłuższej przerwie? Sprawdź nasze szablony CV i dowiedz się jak napisać list motywacyjny!

Urlop macierzyński dla przedsiębiorców i osób na umowach cywilnoprawnych

Jak wygląda urlop macierzyński dla samozatrudnionych?

Osoby prowadzące działalność gospodarczą nie mają formalnego urlopu macierzyńskiego w rozumieniu Kodeksu pracy, ale mogą otrzymać zasiłek macierzyński z ZUS, o ile są objęte dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym i opłacają składki. W praktyce mogą przerwać działalność lub ją ograniczyć, zachowując prawo do świadczeń.

Jakie świadczenia przysługują osobom prowadzącym działalność gospodarczą?

Zasiłek macierzyński dla samozatrudnionych wypłacany jest przez ZUS i może trwać maksymalnie do 52 tygodni (przy jednym dziecku). Wysokość świadczenia zależy od zadeklarowanej podstawy składek – im wyższa, tym wyższy zasiłek, przy czym obowiązują limity. Należy pamiętać o odpowiednim terminie zgłoszenia się do ubezpieczenia i utrzymaniu ciągłości opłacania składek.

Urlop macierzyński a umowa zlecenie i umowa o dzieło

Osoby pracujące na umowie zleceniu mogą otrzymać zasiłek macierzyński, jeśli są objęte dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym i opłacają składki. Nie mają jednak prawa do formalnego urlopu – mogą jedynie przerwać wykonywanie zlecenia i pobierać świadczenie.

W przypadku umowy o dzieło nie ma możliwości objęcia ubezpieczeniem chorobowym, co oznacza, że nie przysługuje ani urlop, ani zasiłek macierzyński.

Najczęstsze pytania i wątpliwości

1. Co zrobić, jeśli pracodawca nie chce udzielić urlopu macierzyńskiego?

Udzielenie urlopu macierzyńskiego nie jest decyzją pracodawcy, lecz obowiązkiem wynikającym z przepisów prawa. Wystarczy złożyć wniosek i dostarczyć wymagane dokumenty – np. akt urodzenia dziecka. Jeśli pracodawca odmawia lub opóźnia udzielenie urlopu, warto zgłosić sprawę do Państwowej Inspekcji Pracy lub skonsultować się z prawnikiem.

2. Czy można przenieść część urlopu macierzyńskiego na ojca?

Tak, ale dopiero po tym, jak matka wykorzysta co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego. Pozostałą część może przejąć ojciec dziecka, jeśli spełnia warunki (np. jest ubezpieczony i zatrudniony). Wymaga to złożenia wniosku przez oboje rodziców – matka rezygnuje z pozostałej części urlopu, a ojciec wnioskuje o jego przejęcie.

3. Jakie są konsekwencje rezygnacji z urlopu macierzyńskiego?

Matka może zrezygnować z dalszej części urlopu po 14 tygodniach, ale tylko wtedy, gdy pozostałą część przejmie ojciec dziecka. Sama rezygnacja bez przejęcia przez drugiego rodzica jest niemożliwa – zasiłek macierzyński jest wypłacany wyłącznie na czas opieki nad dzieckiem. Rezygnacja bez kontynuacji może skutkować utratą prawa do świadczenia.

Stwórz profesjonalne CV szybko i łatwo!

Zacznij już teraz

Podsumowanie

Najważniejsze informacje o urlopie macierzyńskim

Urlop macierzyński to jedno z kluczowych uprawnień przysługujących świeżo upieczonym mamom. Zapewnia czas na regenerację po porodzie i spokojne wejście w nową rolę – bez konieczności martwienia się o pracę. Przysługuje kobietom objętym ubezpieczeniem chorobowym i może trwać od 20 do 37 tygodni, w zależności od liczby urodzonych dzieci. W czasie urlopu wypłacany jest zasiłek macierzyński, a pracownica objęta jest ochroną przed zwolnieniem.

Jakie kroki podjąć, aby skorzystać z tego prawa?

Aby skorzystać z urlopu, należy złożyć wniosek o urlop macierzyński i rodzicielski do pracodawcy oraz dołączyć wymagane dokumenty – np. akt urodzenia dziecka lub zaświadczenie o przewidywanej dacie porodu (jeśli urlop ma się zacząć wcześniej). Osoby samozatrudnione lub pracujące na zleceniu powinny zadbać o wcześniejsze objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym i zgłoszenie odpowiednich dokumentów do ZUS. Warto pamiętać, że to prawo – nie przywilej – i nie wymaga zgody pracodawcy, a jedynie spełnienia warunków formalnych.

Zajrzyj na naszego bloga! Znajdziesz tam profesjonalny wzór CV i garść przydatnych wskazówek na temat sekcji, takich jak języki w CV, umiejętności w CV oraz wiele innych!